BAJETI YA KENYA YAZIZIDI TANZANIA, RWANDA, SUDAN KUSINI NA UGANDA KWA PAMOJA

NA DANIEL MBEGA

MAWAZIRI wa fedha katika mataifa ya Afrika Mashariki jana, Juni 14, 2018 waliwasilisha matumizi yao ya bajeti katika kipindi cha bajeti kinachoanza Julai Mosi.

Katika bajeti hizo, taifa la Kenya ambalo bajeti yake inagharimu shilingi trilioni 3.07 au Dola za Marekani bilioni 30 (Takriban Shilingi za Kitanzania 68,088,600,000,000) ndio lenye bajeti ya kiwango cha juu ikilinganishwa na majirani zake wa Afrika Mashariki, Tanzania, Rwanda, Sudan Kusini na Uganda kwa pamoja.

Taarifa zinaonyesha kwamba, baada ya bajeti za mataifa hayo kusomwa, jumla ya bajeti za mataifa manne ya Tanzania, Rwanda, Sudan Kusini na Uganda kwa pamoja ni Shilingi za Kitanzania 59,475,050,000,000, ambazo ni sawa na Dola bilioni 26.05.

Kenya

Kati ya fedha hizo za bajeti, fungu kubwa litakwenda kwa serikali kuu, ambalo ni Shilingi za Kenya trilioni 1.7, sawa na Dola za Kimarekani 16,651,900,000 (takriban Shilingi za Kitanzania 37,703,900,000,000). Majimbo yametengewa KShs. bilioni 372.7, sawa na Dola za Kimarekani 3,650,680,000 (takriban Shilingi za Kitanzania 8,266,010,000,000).

Kwa mujibu wa Benki Kuu ya Kenya (CBK), deni la taifa la Kenya limefikia KShs. trilioni 4.9, sawa na Dola za Marekani 47,996,600,000 (takriban Shilingi za Kitanzania 108,676,000,000,000).

Deni hilo limeongezeka kwa KShs. bilioni 221 kulinganisha na mwaka uliopita.

Kwa mujibu wa Kamati ya Bunge ya Bajeti, uwiano wa ukopaji kwa Mwaka 2018/2019 umewekwa kwa asilimia 50 ya pato la taifa kwa deni la nje, na asilimia 50 ya pato la taifa kwa deni la ndani. Hali hiyo inaonyesha kwamba, serikali ya Kenya itajikita zaidi kukopa ndani.

Hazina imetenga kiasi cha KShs. bilioni 625 kwa matumizi ya maendeleo.

Inaelezwa kwamba, Kenya inatakiwa kukopa kiasi cha KShs. bilioni 562.74 kufidia pengo la bajeti kutokana na kupungua kwa ukusanyaji wa mapato.

Kenya inapania kufanyia marekebisho sheria itakayoondoa viwango vya riba ya biashara baada ya kuzifungia benki kuchukua mikopo kulingana na Waziri wa Fedha, Henry Rotich.

Huku serikali ikilenga kuongeza matumizi yake mwaka ujao, imetupilia mbali mipango ya kuongeza kodi ili kuimarisha mapato yake.

Uchumi unatarajiwa kukua kwa asilimia 5.8 mwaka huu.

Upungufu wa fedha unafikiriwa kuwa mdogo kwa asilimia 5.7 ya Pato la taifa kutoka wastani wa asilimia 7.2 ya Pato la taifa katika mwaka wa fedha wa sasa.

Marekebisho yaliyopendekezwa ya Sheria ya Ajira ili waajiri kutoa asilimia 7.5 kwa ajili ya makazi ya wafanyakazi huku wafanyikazi wakitoa 0.5 kutoka kwa mishahara yao.

Ushuru wa vyuma, karatasi na bidhaa za karatasi umeongezeka kutoka asilimia 25 hadi asilimia 35. Ongezeko hilo lina maana ya kuzifanya bidhaa za ndani kuwa na ushindani zaidi.

Ushuru wa ushuru wa magari binafsi juu ya dizeli 2500cc na petroli 3000cc kuongezeka kutoka asilimia 20 hadi asilimia 30 ili kuimarisha mabaraza ya miji.

Ushuru wa kutuma fedha fedha za simu kuongezeka kutoka asilimia 10 hadi asilimia 12, ili kufadhili huduma za afya .

Shughuli za fedha za $ 5,000 kupitia taasisi za fedha kuvutia kodi ya asilimia 0.05.

Tanzania

Bajeti ya Tanzania kwa Mwaka wa Fedha 2018/2019 ni TShs. trilioni 32.48 ($14.3b) na Serikali imesema itapunguza kodi ya mapato ya kampuni kwa makampuni mapya kwa asilimia 20 kutoka asilimia 30 kwa miaka mitatu ya kwanza ya kazi ili kuhimiza uwekezaji, Waziri wa Fedha Philip Mpango aliwaambia wabunge mjini Dodoma.

Serikali itaruhusu ushuru wa kodi kutoka Julai 1 hadi Desemba 31 kwa wale ambao hawakuwa wakilipa kodi katika siku za nyuma, ambayo itasaidia serikali kukusanya shilingi milioni 500 ($ 220,448), alisema.

Uchumi unatarajiwa kukua kwa angalau asilimia 7.2 mwaka huu.

Upungufu wa Bajeti ulipangwa kuwa asilimia 3.2 ya Pato la Taifa mwaka 2018/19 ikilinganishwa na kupungua kwa asilimia 2.1 mwaka 2017/18.

Kodi ya taulo za kike imeondolewa ili kufanya bidhaa hiyo kupatikana kwa urahisi na kwa bei nafuu kwa wanawake na wasichana, hasa wasichana wa shule na wanawake wa vijijini.

Marekebisho yaliyopendekezwa ya Sheria ya Kodi ya Mapato ili kupunguza kodi kwa makampuni kwa asilimia 20 kutoka asilimia 30 kwa wawekezaji wapya katika - viwanda vya dawa na ngozi kwa miaka mitano tangu 2018/19 hadi 2022/23.

Kodi ya michezo ya kubahatisha iliongezeka kutoka asilimia 6 hadi asilimia 10 kwa mauzo ya jumla katika shughuli za michezo ya kamari kutoka $ 14 hadi $ 44 kwa mashine.

Uganda

Bajeti ya Uganda kwa Mwaka wa Fedha 2018/2019 ni Shilingi za Uganda trilioni 32.7 ($8.5b), ambazo ni takriban Shilingi za Kitanzania 19,239,100,000,000.

Madeni ya umma miongoni mwa wakulima wa kahawa ni dola bilioni 10.5 hadi kufikia mwezi Machi 2018, ikiwa ni uwiano wa jumla ya bidhaa za ndani wa hadi asilimia 38.

Hiyo ni chini ya kiwango cha asilimia 50 ambacho hakiwezi kudumu, Waziri wa Fedha, Matia Kasaija, aliwaambia wabunge katika mji mkuu, Kampala.

Sera ya nchi ya kuweka deni katika "viwango salama" itakuwa "changamoto" katika mwaka ujao wa fedha kwa sababu ya upungufu wa bajeti ya juu zaidi kuliko ilivyopangwa, Shirika la Fedha Duniani (IMF) lilisema.

Rwanda

Bajeti ya Rwanda kwa Mwaka wa Fedha 2018/2019 ni Faranga za Rwanda trilioni 2.44 ($2.8b), ambazo ni sawa na Shilingi za Kitanzania 6,337,580,000,000.

Pato la taifa litaongeza asilimia 7.2 mwaka huu na asilimia 7.8 mwaka ujao katika uchumi wa dola bilioni 8.4, Waziri wa Fedha Uzziel Ndagijimana aliwaambia wabunge katika mji mkuu, Kigali.

Pato la Taifa limeongezeka kwa asilimia 6 au zaidi tangu mwaka 2014. Upungufu wa sasa utakuwa $ 825.6 milioni mwaka 2018, na kupanda kwa $ 951.4 milioni mwaka 2019.

Sudan Kusini

Bunge la Jamhuri ya Sudan Kusini juzi liliidhinisha bajeti ya Pauni za Sudan Kusini bilioni 81.6, ambazo ni sawa na Dola za Kimarekani 62,6423,078.16 (Takriban Shilingi za Kitanzania 1,418,370,000,000) kwa Mwaka wa Fedha 2018/2019, likiwa ni ongezeko la asilimia 75 kulinganisha na mwaka uliopita.

Zaidi ya miaka minne ya vita vya wenyewe kwa wenyewe imeharibu uchumi wa Sudan Kusini ambayo sasa inataka kujipanga upya.

Mfumuko wa bei ulifikia asilimia 161.2 mnamo mwezi Machi 2018, huku mfumuko huo wa bei ukiwa changamoto kubwa kwa miaka kadhaa kutokana na kushuka kwa thamani ya sarafu yao.

Serikali inategemea mafuta ghafi, lakini uzalishaji wake ni chini ya mapipa 245,000 kwa siku.

Wakati mgogoro ukiendelea kushika kasi, wananchi milioni 12 wa taifa hilo bado wanahangaika hata kupata chakula cha kutosha.

Mfumuko wa bei umekuwa wa wastani wa asilimia 89 katika kipindi cha miaka 10 iliyopita, ukifikia kilele cha asilimia 835.70 mnamo Oktoba 2016.